Model T57, T57a, T57b (1931)
Volksauto's met een stalen ruggegraat......
De oorlog is pas voorbij, de nieuwe staat Tsjechië begint te bestaan. Er waait een frisse, ondernemende wind ook in Moravië. We schrijven het jaar 1923. Frans Kafka is 40 jaar oud en al een jaar :,et pensioen maar heeft ook nog slechts een jaar te leven. Het is ook het sterfjaar van Hasek, de vader van soldaat Schweik.
Als wij optimistisch naar Nesselsdorf, neen sinds kort Koprivnice, laten afdwalen, dan merken wij dat in de Tatrafabriek iets staat te gebeuren. Een nieuw concept, ja, een innovatie.
Hans construeert en zijn werknemers bouwen de generatie Tatra voertuigen: Pendelassen en een cantrale-pijpchassis, welke in de toenmalige folders gekenschetst werd als stalen ruggegraat. zo'n beetje rond hun vijf en twintig jarig bestaan, toonde Tatra werkelijk over een sterke ruggegraat te beschikken.
In de loop van de volgende 12 jaar verschijnen de typen volgens dit constructie principe en met kenmerkende strijkijzer motorkap: T11, T12, T 30, T49, T52, T54, T43, T26 en T72.
Al negen jaar lang wordt het concept verder ontwikkelt,Als met de komst van de T57 een grote stap in de ontwikkeling wordt gezet. Daar staat hij dan voor het eerst op de jaarbeurs van Brno in oktober 1931.
Hij wordt als volksautomobiel en als volkswagen aangeduid. Zonder enige twijfel moet dit de opvolger van de Tatra 11 en 12 zijn. Hij kost tussen de 24.700 en 26.800 Tsjechische kronen (tussen ƒ 1545,- en ƒ 1675,-).
De verbaasde bezoekers aan de Jaarbeurs van Brno konden zien dat op technisch gebied veel van het Tatra T12 chassis afgeleid was, respectievelijk verder ontwikkeld was. De Tatra T 57 vertoonde ook veel nieuwe dingen. De volledig nieuw geconstrueerde viercilinder boxermotor met batterijontsteking, de tandheugel besturing en de middels een dubbele dwarse bladveer opgehangen vooras zorgden voor betere prestaties en verhoogd comfort. De lichte, directe besturing nodigde haast uit tot een sportieve rijstijl. Twee extra cilinders, een grotere cilinderinhoud en 6 pk meer, veroorzaakten geen wonder, maar deed de T57 zich duidelijk onderscheiden van de oude T12.
Het uiterlijk van de T57 is gedrongen, laag en compact, iets wat afweek van het toentertijd gangbare "hoogbenige". Het interieur, reeds bekend van de laatste uitvoering van de T12, kenmerkt zich vooral door de verchroomde buizenstoelen in Bauhaus stijl.
De Tatra T57 werd in vier standaard carrosserievarianten aangeboden:
1) Limousine: 2 deuren, vier zitplaatsen.
2) Halfcabriolet: 2 deuren, 4 zitplaatsen.
3) Sportwagen: 2 kleine deuren, 2 zitplaatsen (optie:schoonmoederbankje)
4) Bestelauto: 3 deuren, 2 zitplaatsen.
Desgewenst kon de bestelwagen ook geleverd worden als stationcar met 3 deuren, 4 zitplaatsen en achter zijruiten.
De carrosserie varianten waren alle tot aan de b-zuil hetzelfde, afgezien van de kleinere deuren van de "sport". De motorkap was bij alle hetzelfde. Standaardisering was het motto dat de tijdgeest voorschreef. Van "lean production" hoorde men eerst een paar jaar later.
Seriematig waren er, behalve bij de sportwagen, al knipperende richtingaanwijzers op de a-zuil bevestigd. Was dit modern te noemen, de achterzijde moest het slechts doen met een enkel, rechts aangebracht achterlicht. De gloednieuwe Bosch schotelclaxon, zoals de verchroomde ronde toeter toen genoemd werd, was ook aan de a-zuil bevestigd, en loste de nog bij de T12 gemonteerde, inmiddels sterk verouderde, Bosch-hoorn af. Wie echter persé nog een ouderwetse Bosch-hoorn wilde hebben kon nog vier jaar na de introductie van de T57, een T12 kopen. Zo stierf de T12 een langzame dood. Na 1935 bestond er nog maar één: of eindelijk de nieuwe Tatra T57A, of een gebruikte T12.
De formele aflossing van de strijkijzer periode, waartoe de T57 (eerste serie) nog toebehoorde, geschiedde in 1933 met de grote broer van de T57, de T75 en zijn typische dertiger jaren grille. Nadat deze volledig nieuwe carrosserie vormgeving zich in 1935 in de nieuwe T57 had voortgezet, werd de oude trouwe T12 nog twee jaar door gebouwd en doorgeb… en doorg… en door.
Laten wij terug gaan naar het jaar 1932, een jaar nadat de T57 voor het eerst getoond werd.
1932; Er zijn reeds 3000 stuks geproduceerd. Omstreeks deze tijd laten wij een gezin uit de stad Kolin een zondag middagse wandeling naar een nabijgelegen restaurant in het Berkenbos ondernemen. Zij passeren de zojuist gereedgekomen showroom en werkplaats van de firma Auto-Tatra. Deze lag toevallig op hun weg..of ? en vaders T11 uit 1923 was toevallig niet meer de beste, zeker niet na 1929 toen hij in februari bij ijzel in een beekbedding tot stilstand kwam. De koe van boer Brmisl wist hem er onder hoongelach van de dorpsjeugd uit te trekken. Dromend, voor de grote ruiten, is deze geschiedenis echter vergeten. De architectuur is ultramodem.
De lichte, aan drie zijden glazen showroom met haar smalle metalen kozijnen en het boven de ingang gemonteerde glazen zonnescherm, de over anderhalve etage verspreidde vloer (split-level zouden wij nu zeggen) met het totale T57 produktiepallet en meer, zag er indrukwekkend uit. Tres chique zei moeders en bij vader gloorde de hoop.
Voor de hoofdconstructie van de T57 was Hans Ledwinka verantwoordelijk. Aan zijn zijde construeerde de jonge Erich Uebelacker nieuwe onderdelen. Wat was nu buiten de eerder genoemde veranderingen aan het chassis nu zo anders aan de T57 wanneer wij hem vergelijken met de T12? Door de modelbeperking vielen een aantal carrosserie varianten geheel weg: de phaeton, ook wel bekend als de open tourer (met en zonder hardtopdak), de tweezitter voor handelsreizigers, de taxi, de "Normandie" uitvoering (een soort pick-up) en de z.g. carrosserie voor alle weertypen. Bij andere typen Tatra waren wel vergelijkbare carrosserieën af fabriek leverbaar, maar niet bij de T57. Mochten er Tatra T57's zijn van het eerste type met een carrosserie van een ander fabrikaat dan Tatra, laat dit dan weten aan de auteur. Hij zal U eeuwig dankbaar zijn.
Alweer is een jaar voorbij; wij schrijven nu 1933. Sedert 1929 is in de CSR de industriële produktie met 40% achteruit gegaan; er zijn 900.000 werklozen die naargeestig werk zoeken en slechts kunnen dromen van een nieuwe Tatra, die twee jaarsalarissen kostte. In die tijd waren er ook Tatra's te koop voor 200.000 kronen en andere auto's tot een maximum van een half miljoen kronen of 40 tot 50 jaarsalarissen.
In het buurland Duitsland grijpt de NSDAP de macht. Toch waren er genoeg mensen met geld voor een nieuwe auto, en waren er mensen met genoeg interesse voor het nieuwe boek van Antoine de Saint-Expury: Nocnilet, de Nachtvlucht, uitgegeven door Verlag SVU Manes en wonderbaarlijk mooi ingebonden door J. Kaplicky. Ook een andere topprestatie was mogelijk: Salvador Dali nieuwste surrealistische schilderij: Zachte klokken en zachte wekkers.
Eenvoudig adembenemend wat er op ons afkwam.
Terug naar de werkelijkheid van alle dag: Minimale carrosserie retouches aan de blikken huid van de T 57 veranderde de spatbordranden en met de eindelijk seriematig gemonteerde 16" wielen met "breitreifen" kwam men gelijk heel anders uit !.
Een jaar later, in juni 1934, was er nog een kleine verandering. Het dak van de limousine, tot dan bestaand uit kunstleer, bestond nu uit metaal. Deze laatste versie van de oer-T 57 zou nog een jaar lang te krijgen zijn, tot 1935.
In 1935 wordt ook een vriend van Erasmus, Thomas Moore, 400 jaar na zijn terechtstelling heilig verklaard. Zijn staatkundig-filosofisch geschrift Utopia van 1516 is onsterfelijk.
1935 was ook het jaar dat de nieuwe schouwburg van Usti nad Orlci geopend werd. Het is het enige functionalistische theater/schouwburggebouw dat in de CSR gebouwd werd. Zou hier ooit het triadische ballet van Oskar Schlemmer gespeeld zijn ?
Bij Tatra houdt men zich meer bezig met de architectuur van de Tatra T 57A carrosserieën. Zoals al eerder vermeld, werd op de Tsjechische wegen al een tweetal jaren de moderne carrosserie van de T 75 gesignaleerd. Natuurlijk koesterden potentiële kopers van de kleine Tatra de wens om een in de stijl van de T 75 gemoderniseerde T 57 te kunnen aanschaffen.
Hun wens werd vervuld met de T 57A De techniek bleek grotendeels gelijk. De nieuwe frontpartij was weer up to date, maar misschien ook wel trendy en in zekere zin een verlies t.o.v. de tijdloze, grappige strijkijzeneus uit de twintiger jaren.
De nieuwe carrosserie slaat echter aan, ziet er goed uit, ook in de voor die tijd moderne kleuren. Het aantal verschillende uitvoeringen is gelijk aan het vorige model. Bij de sportuitvoering was van de oude uitvoering niets meer terug te vinden in het nieuwe model, dat een vloeiende, haast Engelse achterkant kreeg.
Als wij het overvloeiende lijnen hebben, moeten wij het toch even over de Tatra T 77 hebben. Een stroomlijnauto met een 3 liter motor achterin, die in maart 1934 voor het eerst aan het publiek getoond werd. Bravo, hier laat Tatra weer moed en ruggegraat zien!
Na het tonen van deze zeppelin op wielen, welke gedeeltelijk volgens het "twee stroomlijn lichamen-model" van de Zwitser Paul Jaray ontworpen was de vakpers laaiend enthousiast. De naam Tatra ging de hele wereld over.
Ik moet terugkomen op het aantal uitvoeringen van de T 57A. Er bevindt zich in Tsjechië namelijk een tweezits coupé in Tatra-liefhebberland. Hierbij is echter niet duidelijk of deze door de Tatrafabriek of door een carrosseriefirma gebouwd is. Daarnaast is er op basis van de T 57A nog een lichte jeep gebouwd, die voornamelijk naar het verre oosten geëxporteerd werd.
1938 inmiddels. Na het dictaat van München marcheert Duitsland het Sudetenland binnen. In het Sudetenland, waarin ook Koprivnice ligt, wordt Duits weer de officiële voertaal, heet Koprivnice weer Nesselsdorf, en wordt nu rechts i.p.v. links gereden. Het laatste T 57 model wordt voorgesteld, de T57B. De veranderingen aan de carrosserie waren minder drastisch als bij de vorige verandering, maar zijn duidelijk waarneembaar. De auto is volwassener en concurrerender geworden, de voor- en achterkant, de dakpartij, de raampartij; alles is vernieuwd. Het nieuwe front met de imitatie koeler grille, week nog meer af van het Tatra oergezicht, maar volgde het gebod van de mode.
De veel grotere en hogere ruiten, de smalle a- en b zuilen zorgen voor een ruim en licht interieur. Voor het eerst zijn er ook technische veranderingen: er wordt een centraal smeersysteem ingebouwd, door een grotere boring neemt het aantal cc's en pk's toe tot 25, wat niet zozeer de topsnelheid doet toenemen als wel voor een grotere trekkracht zorgt, zodat de T57 ook in het moderne verkeer goed mee kan komen. Ook werden de versnellingsbak verhoudingen veranderd. Een gesprek tijdens de rit, al was het slechts een gesprek met jezelf wordt nu niet meer telkens door het versnellingsbak lawaai verstoord of onderbroken. Het aantal carrosserievarianten verschuift zich richting legergroen. De sportauto wordt niet opnieuw uitgebracht, jammer! Ook de bestelwagen wordt in de T57B versie niet meer gebouwd. Een oude bekende variant, de open toerwagen, keert echter terug, maar wordt slechts geproduceerd voor het leger en de politie.
Noch meer militair gaat het vanaf 1941 met de kübelwagen, de T 57K, toe. Deze bezat een grotere bodemvrijheid en door veranderde specificaties, een groter draaimoment. Deze kübels werden, net als de limousine, ook na 1945 nog verder gebouwd, hoofdzakelijk voorde politie. Maar langzaam, wij gaan te snel. Eerst komt nog 1939: Praag wordt door de Duitsers bezet, Hitler bezoekt het Hradchany en vanaf 1 april rijdt heel Tsjechië rechts. Op de produktielijn van de T57 B loopt vanaf 1941 alleen nog maar de T57K.
1942. Heydrich wordt door Tsjechoslowaakse parachutisten, die door de Royal Air Force uit Schotland overgevlogen zijn, vermoord. Althans hij sterft aan zware verwondingen, waarbij paardehaar uit de achterbank van zijn Mercedes zijn longen was binnengedrongen.
De liquidering van de mannelijke bevolking van Lidice was de betreurenswaardige represaille.(vgl. Rauter/Putten)
1942. Heydrich's opvolger, Frank, laat zich vanaf dat moment nog slechts in gepantserde Mercedessen rondrijden. In Barandov worden UFA films gedraaid.
Als de oorlog eindelijk afgelopen is wordt de situatie er niet rooskleuriger op. Door de algemene politieke situatie en het ontstaan van een planeconomie, lijkt het einde van de kleine Tatra's voorbij. De galgenmaaltijd zou echter nog tot 1949 duren.
Als George Orwell vlak voor zijn dood in 1947 zijn beroemde roman 1984 publiceert, verschijnt een door Sodomka gebouwd prototype van de T 57, met een wederom vernieuwde, moderne en zeer aantrekkelijke carrosserie. Dit prototype kon echter niet meer het einde van de T 57 stoppen. Het einde was de consequentie van overheidsplannen en niet van het (inmiddels genationaliseerde) Tatra. Tatra mocht van de staat, naast vrachtwagens, slechts een 2 liter personenauto bouwen. Dit werd de Tatraplan; Aero Minor en Skoda bouwden de kleinere auto’s.
Deze beslissingen werden rond het vijftig jarig jubileum van Tatra genomen en dit jaar vieren we al het 100 jarig bestaan van ons favoriete merk.
Met het stoppen van de produktie van de 57B in 1949 eindigt ook dit korte verhaal
Aanvulling:
Een kleine opmerking ten aanzien van de zin: "De carrosserie varianten waren alle tot aan de B-zuil hetzelfde". Er was een verschil tussen de limousine en de half cabriolet, de limousine had een strip onder de ramen die van de voorruit stijl naar achteren liep en helemaal rond ging tot aan de voorruit stijl aan de andere kant. Bij de half cabriolet was deze strip alleen op de deur aanwezig en hij loopt net niet helemaal door tot de voor en achterzijde van de deur. Na de oorlog zijn er nogal wat half cabrio's tot limousine omgebouwd omdat een linnendak een beperkte levens duur heeft. Het omgekeerde heeft zich in het recente verleden voorgedaan omdat cabrio's nu meer gewild zijn als hobby auto. Als hierbij niet de hele carrosserie vervangen is kun je aan de strippen zien dat het een ombouw is. Uit het verhaal blijkt dat Uebelacker onder supervisie van Ledwinka delen van de 57 ontworpen heeft. Kennelijk heeft Ledwinka even niet opgelet omdat hij het te druk had met de stroomlijn wagens, die in de zelfde tijd vorm begonnen te krijgen. Het resultaat was dat Uebelacker voor de T57 een mooie tandheugel stuurinrichting ontwierp waarvan Ledwinka achteraf vond dat die wat overdreven was voor een auto in die prijsklasse. De klanten hebben hierover echter nooit geklaagd. Er zijn waarschijnlijk maar heel weinig T57's door carrosserie bouwers van een body voorzien, alleen van de 57A sport zijn een aantal bij Bohemia in Ceska Lipa gebouwd. In het totaal zijn er 22000 T57's gebouwd.
De Tatra 57 in Nederland
Tatra was voor de oorlog in Nederland een vrijwel onbekend merk, net als de meeste Tsjechische merken. Alleen Skoda werd sinds 1935 in enigszins redelijke aantallen verkocht. Er werden meer Tsjechische merken geïmporteerd zoals Aero, Praga en Jawa maar de aantallen waren zeer klein en Tatra had niet eens een importeur. Wel werden er regelmatig Tatra's via Rotterdam verscheept naar andere werelddelen. Volgens de statistieken zijn er voor de oorlog 2 Tatra's ingevoerd in Nederland. Na de oorlog was de situatie heel anders, reeds in 1945 sloot Nederland een handels verdrag met Tsjecho-Slowakije. In de tweede helft van de veertiger jaren waren de Tsjechische merken goed vertegenwoordigd. Ook Tatra's kwamen naar ons land, eerst de T87 en de 57B en later de Tatraplan. Helaas kunnen we uit de statistieken niet aflezen hoeveel er per type zijn ingevoerd. Er zijn ongeveer twee honderd Tatra's ingevoerd waarvan 120 alleen in 1947. Waarschijnlijk was het merendeel hiervan 57B omdat de productie van de Tatraplan nog opgang moest komen en van de T87 zijn er hooguit enkele tientallen ingevoerd. De importeur was Englebert in Den Haag.
Van één T57B weten we de exacte verkoop gegevens: Op 19-12-1947 werd door de firma Broedelet te Zeist een Tatra 57B geleverd aan de heer H. Timmer van de firma Polymerit in Zeist.
Het motor nummer was 68445 en het chassis nummer was 194786. Hij werd afgeleverd met het kenteken L-57176 en hij kostte ƒ 4.750,-. Een Tatraplan kostte ƒ 9.175 en een T87, ƒ 14.000. In Tsjecho-Slowakije had de 57 als bijnaam Hadimrska, een woord dat moeilijk te vertalen is maar dat iemand aanduid die als een slang overal tussendoor glipt. Het is niet bekend of er van de oorspronkelijk ingevoerde T57B's nog exemplaren over zijn, mocht één van de lezers hier meer over weten dan horen we dat graag.
De Duitse Wehrmacht heeft in de Oorlog nogal wat auto's van ons geleend en vergeten terug te geven maar ze hebben hier ook auto's achtergelaten. Eén van onze leden heeft in 1952 ergens op een Nederlandse sloperij een ex-wehrmacht Tatra 57K gekocht waarin hij nog een aantal jaren heeft rond gereden. Als we de boeken van het Tatra-register er op naslaan vinden we 7 Tatra 57's in Nederland, nl. 1 x T57,4 x T57A, 1 xT57B en een T57 brandweerwagen.
Deze laatste staat in een museum in Termunterzijl. Mogelijk zijn er nog een aantal hier of daar verstopt. Als afsluiting van de T57 geschiedenis hebben we nog "Liebe zum Tatra 57" een overdruk uit Automobil Chronik, het Duitse blad dat helaas ter ziele is.
De twee T57's hiernaast en onder werden in 1970 nog dagelijks gebruikt.
Bron TRN nieuwsbrief jaargang 2, nr.: 2, Ed Beekman, Kees Smit (deels vertaald artikel van Klaus Buschbaum) Maart 1992
T57 T57a T57b T57k
Fabrikant Tatra Tatra Tatra Tatra
Introductiejaar 1931 1935 1938 1942
Productie einde 1935 1938 1949 1948
Productie aantal 5997 8019 6469 6055
Aantal personen 4 4 4 4
Motorlocatie Voor Voor Voor Voor
Aandrijving Achterwielen Achterwielen Achterwielen Achterwielen
Gewicht (leeg) 780 900 930 870
Topsnelheid 80 85 90 90
Verbruik 1:12,5 1:12 1:10,5 1:10,5
Cilinders 4 4 4 4
Type Boxer Boxer Boxer Boxer
Inhoud: 1154 1154 1265 1265
PK (bij 3500.00 tpm) 1 7,8 1 9,8 25,2 25,2
Versnellingen: 4 4 4 4
Bandenmaat 5,25x16 5,25x16 5,25x16 5,25x16
Afmetingen
Bijzonderheid Meest succesvolle personenauto van Tatra Militaire uitvoering van de T57B
TRN Leden met een T57(x):
Previous page: Model T30 (1928) & T52 (1931)
Volgende pagina: Model T54 (1932?)
